تربیت فرزند موضوعی است که باید پیش از تولد به فکر آن بود. این یعنی اولین تاثیرگذاران و مربیان کودک و فرزندان، پدر و مادر آنها هستند. در واقع کودکان به نوعی آینه های پدر و مادر هستند و حتی رفتارهای آن ها را کاملاً تقلید میکنند. پس پدر و مادر باید بیش از اندازه به رفتارهای خودشان دقت نظر داشته باشند تا در تربیت فرزند اشتباه مرتکب نشوند.
اهمیت تربیت فرزند
تربیت فرزند موضوعی است که نمیتوان به سادگی از کنار آن عبور کرد. مسئله ای که اگر به آن بی توجهی یا کم توجهی شود، قطعاً فرزندمان آینده خوبی نخواهد داشت. تا حالا به گِل سفالگر ها دقت کرده اید؟ آن ها گِل را به هر شکلی که میخواهند در میآورند؛ به شکل یک گلدان، یک لیوان سفالی و یا یک شیء تزئینی و…
این گِل با دستان سفالگر است که ساخته میشود. دقیقاً فرزندان نیز همانند گِل سفالگری هستند و برخی عوامل که در ادامه خواهیم گفت حکم سفالگر را دارند. یعنی هر شکلی که به فرزند بدهید همانگونه خواهد شد.
تربیت فرزند در اسلام
فکر نکنم امروزه کسی متوجه اهمیت این موضوع نباشد؛ اما قطعاً برخی از افراد هستند با وجود اینکه اهمیت آن را میدانند اما یا تلاشی نمیکنند و یا اینکه راه و روش صحیح آن را نمیدانند. برای اینکه این مهم به خوبی روشن شود به اهمیت آن میپردازیم.
امام علی علیه السلام میفرماید:
“بهترین چیزی که از والدین برای فرزندان به ارث گذاشته میشود، تربیت است.”
این حدیث نشان از آن است که مال به ارث گذاشتن برای فرزندان معلوم نیست به خیر و صلاح او باشد یا نباشد اما چیزی که قطعاً به خیر و صلاح او است و برای او باقی میماند چه در دنیا چه در آخرت همین تربیت صحیح است.
حدیث از اهمیت تربیت فرزند
امام علی علیه السلام در نهج البلاغه،حکمت 352 اینگونه میفرمایند: بیشترین همّ خود را صرف تامین نیازهای مادّی خانواده و فرزندانتان نکنید.
این نشان میدهد شما نباید بیشترین زمان و دغدغه خودتان را بر مسائل دنیایی و مالی بگذارید. باید علاوه بر دنیا بر روی تربیت فرزند که هم دنیا را به او میدهد هم آخرت را زمان بگذارید.
البته این نکته فراموش نشود که منظور از تربیت فقط این نیست که کودک از حرف های ناشایسته و ناسزا استفاده نکند و به اصطلاح فقط فحش ندهد؛ بلکه تربت بسیار فراتر از این مورد است.
به عنوان مثال شما در قبال اعتماد به نفس و رفع خجولی و بسیاری از مهارت های دیگری که برای موفقیت او نیاز است مسئول هستید. نباید طوری او را پرورش دهید و تربیت کنید که در جامعه امروزی ضعیف بزرگ شود.
اجتماعی بودن یکی از پایه های موفقیت است و شما در قبال آن مسئول هستید. علاوه بر ادب او اعتماد به نفس و خجولی و یا بقیه مهارت هایی که در اجتماعی بودن و موفقت او تاثیر گذار هستند را نیز باید در نظر داشته باشید و آن را بهبود ببخشید.
روش صحیح تربیت فرزند
همه کودکان با فطرتی پاک به دنیا میآیند، حال در خانواده مومن یا کافر باشند. در هر صورت آن ها از فطرت پاک برخوردار هستند. بعد از تولد این فطرت شروع به تغییر کردن مثبت و یا منفی میکند و این تغییر را اولین نفر خانواده او هستند که ایجاد میکنند.
در تربیت صحیح فرزند به چند محیط که باید توجه ویژه ای به آن ها داشت، اشاره میکنیم که عبارت اند از:
- محیط خانواده
- محیط آموزشی
- محیط رفاقتی
این 3 محیط هایی هستند که بیشترین و مستقیم ترین تاثیرات را در تربیت فرزند دارند. البته محیط های دیگری نیز هستند که در تربیت تاثیر میگذارند مانند: محیط شغلی و محیط جامعه.
محیط جامعه عام تر از همه محیط ها است؛ در واقع این محیط ها همگی با هم محیط جامعه را شکل میدهند. اگر همه مردم به خوبی روش صحیح تربیت را در فرزند خودشان رعایت کنند، جامعه ای به وجود میآید که در رشد و پرورش هر فرد و کودکی تأثیر مثبت خواهد گذاشت.
1. نقش خانواده در تربیت فرزند
همانگونه که گفته شد والدین اولین تأثیرگذاران در تربیت فرزند هستند. کودکان اولین رابطه شخص با شخص و رابطه احساسی را با خانواده خود ایجاد میکنند.
روابطی که بر مبنای محبت باشند، به طور خودکار تاثیر گذار هستند بدون اینکه هدف از این روابط تاثیرگذاری باشد. به همین دلیل است که کودکان رفتار های خانواده خود را کپی برداری میکنند. بنابر این مسئولیت خانواده در این بخش بسیار حساس و سنگین میشود، چرا که باید به رفتار ها و گفته های خود توجه زیادی داشته باشند.
کودکان به ریز حرکات و رفتار های شما توجه میکنند و چون شما را برتر از خودشان میدانند سعی میکنند که همانند شما باشند. پس این جزئی از مسیر تربیت فرزندان است.
2. نقش محیط آموزشی در تربیت فرزند
کودک بعد از خانواده وارد محیط آموزشی میشود. محیط آموزشی که اگر فاکتور های درستی برای تربیت فرزند نداشته باشد، قطعاً تاثیر مخربی را خواهد داشت. این فاکتور ها را والدین باید مورد ارزیابی قرار دهند. فاکتور هایی مثل: دبیر و معلمی که قرار است 9 ماه به فرزند شما آموزش دهد. هیچگاه اینطور فکر نکنید که معلم فقط آموزش دروس مدرسه را میدهد و تاثیر دیگری ندارد.
این تفکر اشتباه است. عامل برتر بینی مربی که در بالا ذکر کردیم موجب تاثیر پذیری میشود. کودکان در محیط آموزشی معلمان را برتر میبینند و همین برتر بینی باعث میشود تاثیر پذیری بالایی داشته باشند. حتی بعضاً آن ها گفته های معلمین را بر گفته های پدر مادر خود نیز ترجیح میدهند. تنها به این دلیل که او را برتر از والدین خود میبیند.
بنابر این اهمیت محیط آموزشی برای همه واضح است اما تاثیرگذاری محیط آموزشی به معلّم ختم نمیشود و بعد از ورود به محیط آموزشی به مرور محیط رفاقتی نیز شکل میگیرد و فرزند وارد محیط رفاقتی نیز میشود.
3. نقش جامعه بر تربیت فرزند
بعد از محیط آموزشی فرزندان وارد محیط رفاقتی میشوند. اگر از من بپرسند که کدام یک از این محیط ها مهم است؟ بنده قطعاً مهم ترین آن را محیط رفاقتی میدانم چرا که بیشترین تاثیر را در فرزند شما میگذارد. تاثیر گذاری در این محیط به قدری قوی است که بر محیط های دیگر غلبه میکند.
حتی گاهی ممکن است به اصطلاح عامیانه هر چه را که خانواده رشته کرده بودند را پنبه کند، یعنی خانواده ممکن است بسیار درست و صحیح در تربیت کودک عمل کرده باشند و کودک نیز به خوبی تربیت را پذیرفته است اما با ورود به محیط رفاقتی همه آن ها از بین میرود و این فرزند به گونه ای دیگر شکل میگیرد که ممکن است اصلاً باب میل والدین نباشد.
امروزه بسیاری از خانواده ها را مشهاده میکنیم که عقاید مذهبی بالایی دارند اما فرزند آن ها همانند آن ها نیست. به عنوان مثال مادر، فردی چادری است اما فرزند آن ها حجاب مناسبی ندارد و یا بالعکس، مادر حجاب مناسبی ندارد اما فرزند او فردی چادری است. به نظر شما این تاثیر پذیری از خانواده است؟
مشخص است که قطعاً تاثیر خانواده نبوده و در این موقعیت است که تاثیر پذیری محیط رفاقتی به خوبی پیدا میشود. اما وظیفه والدین در محیط رفاقتی به چه گونه است؟ والدین باید بر دوستان او نظارت کامل داشته باشند همچنین باید فرزند خود را به محیط هایی سوق دهند که دوستان خوب و مثبتی پیدا کند تا آن ها تاثیر گذاری درستی را که همسو با هدف تربیتی والدین است را بگذارد.
فرزندان بعد از مدتی دیگر از خانواده تأثیر پذیری قبلی را نخواهند داشت؛ پس باید با ایجاد محیط های رفاقتی خوب به پرورش غیر مستقیم او بپردازیم.
اشتباهات رایج در تربیت فرزند
- عدم یکی بودن در تربیت فرزند
- پاداش های بیجا به فرزندان
- تهدید کردن و وعده های بی اساس
- حساسیت بیش از اندازه
- عدم شناخت اطرافیان فرزندان
- نگفتن دلیل مخالفت
- مقایسه کردن فرزند
- ترور شخصیت فرزندان
این 8 اشتباه، اشتباهاتی است که معمولاً والدین آن ها را مرتکب میشوند. پیشنهاد میکنم حتماً اشتباهات رایج در تربیت فرزندان را جدی بگیرید و گرنه ممکن است مشکلات زیاد و عجیبی برای شما پیش آید. البته در مقاله اشتباهات استعدادیابی کودکان هم به برخی از مهم ترین اشتباهات والدین در تربیت و استعدادیابی فرزندان اشاره کره ایم که چیشنهاد می کنم حتماً آن مقاله را هم مطالعه کنید. با ادامه این مقاله همراه باشید تا این 8 اشتباه را با یکدیگر مرور کنیم.
1. عدم یکی بودن در تربیت فرزند
دوگانگی رفتاری بین پدر و مادر یا فردی که از فرزندتان مراقبت میکند، مشکلات رفتاری زیادی را در فرزندان ایجاد میکند. مشاهده اینکه فرزندتان بیبند و باری میکند و غذای خودش را بر زمین میریزد، شاید از این دوگانگی تاثیر منفی گرفته باشد. سعی کنید واکنش های خود را با هم یکی کنید و تصمیم بگیرید تا فرزند شما دچار رفتار های ناصحیح ناشی از عدم هماهنگی والدین خود نشود.
به عنوان مثال: زمانی که شما واکنشی را به رفتار بد فرزندتان نشان میدهید و تهدید به تنبیه میکنید. بعد از آن منتظر هستید همسرتان از راه برسد تا این موضوع را با او مطرح کنید تا با او شروع به تنبیه فرزندتان بکنید، اما بر خلاف انتظار شما همسرتان شروع به حمایت از فرزندتان میکند.
با اینگونه جملات که: اتفاق افتاده، دیگه تکرار نمیکنه، سعی میکنه از این به بعد بچه خوبی باشه، این دفعه را ببخش از سری بعد قول میدهد تکرار نکند. جملات حمایتی بسیاری از این قبیل که شاید برای یک الی دوبار تاثیر خیلی مخربی نداشته باشد اما اگر این حمایت ها به روال عادی تبدیل شود و فرزند هر زمانی که تهدید به تنبیه شد به سراغ حامی خودش برود؛ تاثیر منفی در شخصیت رفتاری فرزندتان میگذارد.
فرزند در این حالات حتماً جرات بیششتری برای اشتباهات خود پیدا میکند چرا که میداند فردی وجود دارد که همیشه از او حمایت میکند و پوششی برای رفتار های او است. در نیتجه او دیگر توجهی به حرف های والدین خود نخواهد داشت و آن ها را جدی نمیگیرند.
2. پاداش های بیجا به فرزندان
برخی از والدین بابت اینکه فرزندشان به حرف هایشان گوش کند، جایزه و پاداشی تعیین میکنند. مثلاً اگر با خواهرت خوب رفتار کنی ماشین کنترلی برایت میخرم، یا اگه اتاقت رو مرتب کنی میبرمت شهربازی و یا اگه غذاتو خوب بخوری میذارم با گوشیم بازی کنی و…
این گونه پاداش ها فرزندان را شرطی بار میآورد. به شکلی که همیشه انتظار دارند در مقابل کارها و وظایفی که انجام میدهند، پاداش دریافت کنند. این شرطی شدن در بزرگسالی آن ها بروز میکند و مشکلاتی را نیز بوجود میآورد.
به عنوان مثال: شاید برای به دست آوردن هدف آنی کاری انجام دهند؛ اما به ندرت موجب عدم تلاش و کوشش مداوم آن ها میشود. این در حالی است که موفقیت و رسیدن به اهداف و آرزو ها بدون تلاش و سخت کوشی امکان پذیر نیست. بنابر این آینده خوبی برای فرزندان انتظار نمیرود.
چطور جایزه دهیم؟
جایزه و پاداشی که برای فرزندتان میخواهید بدهید اگر غیر منتظره باشد تاثیر بسیار خوبی در او میگذارد. زمانی که جایزه ها و پاداش ها از قبل تعیین و شرط نشده باشد باعث ایجاد رفتار مثبت میشود. این پاداش ها نه تنها لذت بخش تر است، بلکه فرزندتان سعی میکند این کار خوبی را که موجب پاداش غیر منتظره شده را بیشتر و بهتر از قبل انجام دهد.
3. تهدید کردن و وعده های بی اساس
شما هم حتماً بین خانواده و اطرافیان خودتان دیده اید والدینی را که بعد از اشتباهی که از فرزندشان سر زده شروع به تهدید میکنند که بعداً به حسابت میرسم، بذار بابات بیاد، باشه حرف گوش نده من میدونم و تو و…
این گونه تهدید هایی که فرزند بارها و بارها میشنود؛ اما به ندرت عواقب کار خود را میبیند. درواقع والدین تهدید به تنبیه میکنند به روشی نامناسب و بی حاصل تا بتوانند فرزندشان را مهار و کنترل کنند. اگر نیاز به تنبیه بود همان لحظه در نظر بگیرید و تنبیه کنید. البته نه تنبیه فیزیکی و یا تنبیهی که در آن شرایط و موقعیت نا مناسب باشد.
4. حساسیت بیش از اندازه
یک سری از والدین هستند که همه مدل و در هر شرایط حامی فرزندانشان هستند. حتی زمانی که که کار نامناسب و اشتباه انجام داده است، باز از او به طور خاصی حمایت میکنند. آن ها بیش از اندازه از فرزندان خود مراقبت میکنند و حاضر نیستند فرزندشان به هیچ قیمتی طعم ناکامی و شکست را بچشد.
آن ها همانند یک نوزاد با او رفتار میکنند. در این صورت فرزندشان برای ورود موفقیت آمیز به زندگی تجربه ای کسب نخواهند کرد و در سنین بالاتر، حاضر نیستند مسئولیتی را بپذیرند.
چرا که پدر مادر این فرزند بیش از اندازه حساس بوده اند و در ریزترین کارهای فرزندشان دخالت میکردند تا مبادا این فرزند در انجام کارهایش ناکام بماند. در واقع این نوع حساسیت ها بزرگترین خیانت میتواند به فرزندان باشد.
چرا که آنها را بی مسئولیت و کم توان بار میآورد. بدون تجربه، ناکامی و شکست در کارها، موفقیتی حاصل نمیشود. پس نترسید از شکست های کوچکی که ممکن است برای فرزندتان اتفاق بیافتد.
5. عدم شناخت اطرافیان فرزندان
اطرافیان و کسانی که به عنوان دوست و همراه با فرزندانتان هستند را به خوبی بشناسید. چرا که بعد از یک مرحله ای، دیگر تأثیر پذیری فرزند از خانواده کمتر شده و از اطرافیان و دوستانی که دارد بیشترین تأثیر را میپذیرد.
اگر بخواهیم به خوبی بیان کنیم، میتوانیم بگوییم فرزند شما میانگین پنج نفری میشود که بیشترین زمانش را با آنها سپری میکند. حتی اگر نخواهد تاثیر بگیرد نیز به مرور شبیه به آن ها خواهد شد. این شباهت میتتواند از لحاظ فکری و یا نوع پوشش و… باشد.
پس اهمیت اطرافیان اینگونه مشخص میشود که اگر فرزندتان با افرادی که به اعتقادات دینی پایبند و مقید هستند، بیشترین زمان را بگذراند، او نیز به مرور یکی از آن ها خواهد شد.
اگر با افرادی که دائم در حال جنب و جوش و تلاش هستند تا به موفقیت های بزرگ برسند، همراه باشد او نیز همانند آنها خواهد شد و یا اگر در کنار افرادی باشد که افکار کوچکی دارند و برای رسیدن به خواسته هایشان قدمی از قدم بر نمیدارند، قطعاً همان ویژگی ها را فرزند شما کسب خواهد کرد.
پس زمانی که فرزندتان بیشترین زمان خود را بین افراد موفق و درست کار سپری کرد، شما مانع او نشوید و محدودیت های بی جا برایش ایجاد نکنید. قطعاً هر عقل سلیمی وقتی اهمیت و تأثیرگذاری این افراد را در زندگی فرزندش درک کند، دوست دارد که فرزندش تا میتواند در کنار آن ها باشد.
اما باز برخی از والدین به علت اینکه خودشان با آن افراد رابطه خوبی ندارند و از کنار آن ها بودن لذت نمیبرند، فرزندشان را هم منع میکنند. در واقع انتظار دارند تا هرچه خودشان میپسندند، فرزندشان نیز آن را بپسندد و دوست داشته باشند.
6. مخالفت بدون دلیل
زمانی که با خواسته فرزندتان مخالفت میکنید، سعی کنید دلیل خودتان را نیز برای او ارائه دهید. زیرا که فرزندان دوست دارند تا دلیل مخالفت والدین را بدانند، اما یادتان باشد که این مخالفت ها در مقابل درخواست فرزندتان بدون دلیل نباشد یا دلایلی از قبیل اینکه دوست ندارم یا خوشمان نمیآید.
به عنوان مثال فرزندتان قرار است از طرف مدرسه به سفر چند روزه مشهد مقدس برود و از شما کسب اجازه میکند و شما با سفر او مخالفت میکنید و خواسته او را رد میکنید. اما برای مخالفت خودتان هیچ دلیلی ارائه نمیکنید و یا دلایلتان منطقی و قانع کننده نیست. به مرور زمان فرزندتان برخی کارهایی را که میتواند مخفیانه انجام میدهد و یا شروع به بد خلقی و واکنش های تند در مقابل مخالفت های والدین خود میکند.
بنابر این علاوه بر ارائه دلیل به منطقی بودن آن نیز توجه داشته باشید.
7. مقایسه کردن فرزند
هیچ گاه فرزند خودتان را با شخص دیگری مقایسه نکنید. اگر همه افراد روی کره زمین یک ویژگی مشترک داشته باشند، آن هم تنفر از مقایسه شدن است. پس، از اینکه به آن ها بگویید: فرزند فلانی را ببین چطور با ادب نشسته است، تو نیز مثل او باش. مسلماً اتفاق خوبی برای فرزند شما نخواهد افتاد. هر فرزندی استعداد و ویژگی های رفتاری خاصی دارد. مقایسه کردن آن ها با یک دیگر کار صحیحی نیست.
این مقایسه ها حس کم ارزشی و به درد نخوری و همچنین سرخوردگی را به فرزند انتقال میدهد. چرا که ممکن است فرزند شما هوش منطقی و ریاضی بالایی نداشته باشد و در ریاضی یا بعضی از درس های تحلیلی نمره پایینی بگیرد. اما در عوض ممکن است هوش زبانی،کلامی بالایی داشته باشد. در نتیجه شما نباید به خاطرنداشتن این هوش، او را با دیگران مقایسه کنید و از او بخواهید که همانند آن ها باشد.
میتوانید استعداد فرزندانتان را پیدا کنید و آنها را در همان جهت رشد و پرورش دهید تا با این کار به سمت مسیر موفقیت با سرعت بیشتری حرکت کنند. وقتی در مسیر استعداد ها قرار بگیرند، یعنی سرعت یادگیری و موفقیت خودشان را افزایش داده اند.
8. ترور شخصیت فرزندان
زمانی که فرزندتان رفتار ناصحیح و نامطلوبی را مرتکب میشود، سعی کنید در انتقاد از او، تنها کار او را مورد انتقاد قرار دهید نه خود فرزندتان را! برای نمونه زمانی که فرزندتان در امتحان ریاضی نمره کمی را کسب کرده و شما از این موضوع ناراحت هستید، چطور رفتار میکنید؟
برخی شروع به گفتن جملاتی میکنند، بدون آنکه توجه به تأثیر جملات در فرزندشان را بدانند و متوجه آن باشند. مثلاً: تو خیلی گیجی، اصلاً از همون اول نتوانستی درست درس بخونی و مثل فلانی باشی، ببین فلانی چطور درس میخواند و چقدر باهوش است. یکم از اون یاد بگیر. انقدر احمق بازی در نیار. حواست را بیشتر جمع کن و بسیاری از این جملات تخریبی که مستقیماً شخصیت فرزند را هدف قرار میدهد.
میتوانند والدین این گونه خطاب کنند که: برخی از درس ها را خداروشکر نمره های خوبی گرفته ای؛ فقط ریاضی را کمی ضعیف هستی که این یعنی باید بیشتر تمرین کنی.
دقت کرده اید؟ چقدر اختلاف بین ابراز ناراحتی و یا انتقاد وجود داشت؟ اولی شخصیت خود فرزند را مورد هدف قرار داد و آن را تخریب کرد. اما دومی عملکرد فرزند را مورد نقد و ارزیابی قرار داد. قطعاً تأثیرات مثبتی که فرزندان با جملات دومی دریافت میکنند بسیار راه گشا و کارساز خواهد بود.
جملاتی که بوی حرکت و پیشرفت از آنها ساطع میشود، قطعاً نتایج متفاوتی هم خواهند داشت. پس این اشتباه را هم از سری اشتباهات رایج در تربیت فرزند را به هیچ وجه مرتکب نشوید. برای اینکه بتوانید به بهترین شکل ممکن انتقاد خود را انجام دهید حتماً مقاله اصول و آداب نقد کردن را هم مطالعه کنید.
کتاب تربیت فرزند
برای تربیت فرزند آنقدر کتاب های زیادی نوشته شده اند که اگر بخواهیم همه آن ها را نام ببریم و یکی یکی توضیحشان دهیم، حتماً باید چند مقاله دیگر هم بنویسیم و توضیحات زیادی ارائه دهیم. به همین دلیل اکنون چند مورد از بهترین آن ها را فقط برایتان نام می بریم و به شما معرفی می کنیم تا بتوانید بیشترین خروجی ممکن را از مطالعه ببرید.
- جادوی والدین (کارول سودیا)
- انواع کودکان (پاول تایگر)
- تربیت کودک برای مغزی یکپارچه (دنیل جی سیگل)
- انقلاب آرام (فرانسیس فارر)
- جایگاه مذهب در تربیت کودک (روناک امیری)
- تعلیم و تربیت هوشیارانه فرزندان (سوزان استیفلمن)
- قوانین تربیت فرزندان (ریچارد تمپلر)
استعدادیابی کودکان، گام برتر تربیت
تربیت فرزند به همین جا ختم نمیشود. آنقدر مسئولیت بزرگ و سنگینی بر دوش والدین و پدر و مادر ها است که بدون علم و آگاهی از چگونگی تربیت صحیح فرزندان قطعاً به مشکلات عدیده ای برخواهند خورد و نتیجه دلخواهشان در تربیت فرزند عزیزشان که پاره تن آن ها هستند رخ نخواهد داد. بنابر این اگر دغدغه مند هستید در تربیت فرزند تان، به همین مقاله و همین اشتباهات رایج در تربیت فرزند اکتفا نکنید و با استفاده از کتاب ها و مقالات یا حتی دوره های تربیت فرزند، علم و آگاهی خودتان را به روز کنید و افزایش دهید.
یکی از مهم ترین کارهایی که والدین باید برای تربیت صحیح فرزندان خود انجام دهند، استعدادیابی است. چرا تنها در صورت کشف استعداد کودک و حرکت در مسیر آن است که می توانید موفقیت او را در آینده تضمین کنید. به خاطر جلوگیری از اطاله کلام خیلی در این رابطه توضیح نمی دهم و شما را به مقاله استعدادیابی کودکان ارجاع می دهم تا بتوانید به خوبی با استفاده از تکنیک های آن، به کشف استعداد فرزند خود کمک کنید.
به امید اینکه بهترین خودتان باشید…