هوش هیجانی

شاید هوش هیجانی یا هوش عاطفی یا EQ مفهوم جدیدی به نظر بیاید، اما واقعیت این است که همین مفهوم، با نام‌های متفاوت، بیش از یک قرن دغدغه‌ی روانشناسان بوده است. حتما شما هم به عنوان یک کارفرما، این جمله را که “در دنیای امروز EQ به IQ ارجحیت دارد”، زیاد شنیده‌اید. متون علم مدیریت بر این باورند که رهبران و مدیران، با هوش‌های هیجانی بالاتر، توان بیشتری برای هدایت سازمان تحت کنترل‌شان دارند. یافته‌های جدید نشان می‌دهد کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس وظیفه شناسی بالایی هستند، اما فاقد هوش هیجانی و اجتماعی هستند، در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف‌تری دارند. برای آشنایی با هوش هیجانی و راهکارهای تقویت هوش هیجانی با گام برتر همراه باشید…

در مقاله هوش هیجانی می‌خوانید

• هوش هیجانی چیست؟
• تعریف هوش هیجانی سالووی و مایر
• تعریف هوش هیجانی از نگاه دکتر دانیل گلمن
• انواع مؤلفه های هوش هیجانی (تعریف دنیل گلمن)
• چند مثال برای هوش هیجانی
• کتاب هوش هیجانی
• تکنیک های افزایش هوش هیجانی

در ادامه با ما باشید تا بتوانید با افزایش هوش هیجانی خود، راه موفقیت را برای خود از همیشه آسان تر کنید…

هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی یا هوش عاطفی یا EQ  که یکی از مهم ترین انواع هوش است، با نام های متفاوتی، از قرن ها پیش دغدغه ی روان شناسان بوده است.

بعنوان مثال، به عنوان مثال، تراویس برادبری (Travis Bradberry) و جین گریوز (Jean Greeves) که کتاب هوش هیجانی آن‌ها مطرح و شناخته شده است (The Emotional Intelligence Quick Book)، کتابشان را به تورندایک تقدیم کرده‌اند که «یک قرن پیش این بینش را داشت که به جهان بگوید هوش هیجانی (EQ) مهم‌تر از ضریب هوشی (IQ) است.»

خیلی طبیعی است که همه ما بارها و بارها در مورد ضریب هوشی یا  (IQ) شنیده ایم اما خیلی به هوش هیجانی یا (EQ) توجه نشان نمی دهیم. در صورتی که طبق گفته بالا هوش هیجانی مهم تر از ضریب هوشی است و می تواند موفقیت ما را تضمین کند.

اگر بخواهیم هوش هیجانی را به زبان ساده تعریف کنیم، می‌توانیم چنین بگوییم:

هوش هیجانی، یعنی شناختنِ احساسات و هیجاناتِ خودم و دیگران و استفاده‌ی سازنده از این شناخت.

تعریف هوش هیجانی سالووی و مایر

توانایی نظارت و پایش احساسات و هیجانات خود و دیگران، تفکیک و تشخیص آن‌ها، و استفاده از این اطلاعات به عنوان راهنمای تفکر و رفتار.

تعریف هوش هیجانی از نگاه دکتر دانیل گلمن

می‌توان گفت اولین کسی که تعریفی کاربردی از مفهوم هوش هیجانی (EQ) ارائه داد دکتر دانیل گلمن بود. در واقع او بود که باعث آشنایی عموم مردم با این واژه و مفهومش شد.

البته دانیل گلمن اولین فردی نیست که در این زمینه مطالعه کرده، اما جزو اولین کسانی است که تعریفی همه‌گیر از آن ارائه داد و با کارهایی که در این زمینه انجام داد این واژه را وارد مکالمات روزمره مردم کرد.

دانیل گلمن در نخستین تعریف خود از هوش هیجانی تقریباً هر چیز خوبی را که می شناخت به هوش هیجانی نسبت داد:

هوش هیجانی شامل توانایی‌هایی مثل انگیزه دادن به خود، پشتکار در شرایط دشواری و سرخوردگی، کنترل رفتارهای تکانشی، به تأخیر انداختن خواسته‌ها، تنظیم هیجانات، جلوگیری از غلبه‌ی استرس بر قدرت فکر کردن، همدلی با دیگران و امیدواری است.

البته دانیل گلمن به تدریج تعریف خود را کمی شفاف‌ تر و مختصرتر کرد:

هوش هیجانی مجموعه توانایی‌هایی است که به ما کمک می‌کنند هیجانات را در خود و دیگران، تشخیص داده و تنظیم کنیم.

انواع مؤلفه های هوش هیجانی (تعریف دنیل گلمن)

مؤلفه های هوش هیجانی شامل این پنج مهارت هستند که عبارت است از:

1. خودآگاهی یا آگاهی از خویشتن (Self-awareness):

این ‌که نقاط قوت و ضعف خود، انگیزه‌ها و  ارزش‌هایمان و نیز تأثیری را که روی دیگران داریم بشناسیم.

2. خودتنظیمی (Self-regulation):

این‌که تکانه‌ها و انگیزه‌های لحظه‌ای و خُلق خود را در وضعیت مختل‌کننده و مزاحم، کنترل کرده یا جهت آن‌ها را تغییر دهیم.

3. انگیزش (Motivation) و خودانگیزشی (Self-motivation):

[رسیدن به اهداف و] موفقیت به صِرفِ موفقیت به ما انگیزه بدهد و شکست، نتواند به سادگی انگیزه‌ی ما را بگیرد.

4. همدل (Empathy):

وضعیت احساسی دیگران را درک کنیم و بتوانیم از دریچه‌ی چشم آن‌ها جهان را ببینیم.

5. مهارت اجتماعی (Social Skill):

با دیگران، رابطه‌ی صمیمی ایجاد کنیم تا بتوانیم آن‌ها را به سمتی که میل داریم سوق دهیم.

چند مثال برای هوش هیجانی

دانیل گلمن بر اساس تعریف خود از هوش هیجانی، چند مثال برای هوش هیجانی نیز مطرح کرده است. در ادامه برای هر یک از پنج بعد هوش هیجانی، یکی از مثال های گلمن را مرور می‌کنیم :

خودآگاهی

مدیری که می‌داند فشرده‌شدن کارها، کیفیت کارش را پایین آورده و در او استرس ایجاد می‌کند. با توجه به این شناختی که از خود دارد، به شکلی برنامه ریزی می‌کند که با فاصله‌ی کافی از مهلت نهایی، کارهایش را به‌ انجام برساند.

خودتنظیمی و کنترل هیجانات

وقتی تیم، ارائه‌ی بسیار ضعیفی ارائه می‌دهد و مسئول تیم، به جای داد و فریاد کردن، سعی می‌کند مسئله را ریشه‌یابی کرده، تبعات وضعیت موجود را برای تیم خود توضیح داده و در نهایت با هم، روشی برای جبران ارائه یا بهبود ارائه‌های بعدی پیدا می‌کنند.

انگیزه داشتن

وقتی مدیر پرتفولیو در یک شرکت سرمایه‌گذاری، می‌بیند که در چند فصل متوالی، سبد سرمایه‌گذاری تحت مدیریتش ضرر داده است. اما به جای این‌که خودش را ببازد و شرایط و اتفاقات بیرونی را عامل شکست بداند [و کار را رها کند]، می‌کوشد از این تجربه درس بگیرد و با بازآفرینی شرایط و تصمیم‌های جدید، دوباره کنترل اوضاع را در دست بگیرد.

همدلی

وقتی می‌توانیم احساسات و رفتارهای فردی از فرهنگ دیگر را به درستی درک و تفسیر کنیم (به الگوی ذهنی و آموخته‌های خود، و عینکی که از کودکی بر چشم‌مان گذاشته شده، محدود نمانیم).

مهارت های اجتماعی

فردی که می‌خواهد تحولی در سازمان ایجاد کند (مثلاً حرکت به سمت فعالیت‌های دیجیتالی) و با توجه به این‌که هنوز مدیران ارشد از نظر ذهنی آماده نشده‌اند، با گفتگو و هماهنگی، هم‌فکرهای خودش را در سازمان پیدا می‌کند و این فعالیت را استارت می‌زند. در واقع مهارت اجتماعی جایی به کمک می‌آید که شرح وظایف و چارچوب‌های رسمی، به اندازه‌ی کافی همراه نیستند و گفتگو و تعامل، باید بتواند خلاء آن‌ها را پر کرده و کندی آن را جبران کند.

فیلم زیر سخنرانی دانیل گلمن در Ted درباره‌ی هوش هیجانی است. در اینجا بیشتر به بیان اهمیت آن می‌پردازد:

کتاب هوش هیجانی

می توان گفت که این کتاب قطور مرجع اصلی هوش هیجانی است. البته این مسئله کاملاً طبیعی است، چراکه پدر هوش هیجانی یعنی دانیل گلمن آن را نوشته و در آن نگاه کامل و جامعی به این موضوع انداخته است.

دانیل گلمن در کتاب هوش هیجانی خود می‌کوشد بر این نکته تأکید کند که هوش هیجانی (که می‌توانیم آن را هوش عاطفی و با کمی اغماض، حتی هوش ارتباطی هم بنامیم) در مقایسه با IQ یا بهره هوشی، شاخص پیش‌بینی‌کننده‌ی بهتری برای موفقیت باشد.

محتوای ارزشمند ارزشمندترین ویژگی‌ این کتاب است. همین محتوای ارزشمند باعث شد که این کتاب در فضای روانشناسی مثبت گرا یک اثر جریان‌ساز باشد. اما اگر از محتوا بگذریم، می‌توان ویژگی مثبت و ارزشمند کتاب را ساده و روان بودن آن دانست. از همان نخستین صفحه‌ کتاب، نویسنده تکلیف شما را مشخص می‌کند که قرار نیست با یک متن پیچیده و تخصصی آکادمیک مواجه شوید:

گلمن بحث خود را با یک خاطره شروع می‌کند. خاطره‌ی راننده‌ی اتوبوسی که گلمن در عصر یک روز خسته‌کننده، سوار اتوبوسش می‌شود. او با صدای بلند و لحن خوب، با گلمن و همه‌‌ی مسافرهای دیگری که سوار می‌شوند احوال‌پرسی می‌کند. این رفتار آن‌قدر غیرمنتظره است که بسیاری از مسافران، حتی آمادگی کافی برای جواب دادن به احوال‌پرسی او را ندارند و…

گلمن در ادامه توضیح می‌دهد که حال و هوای مسافران هنگام پیاده شدن،‌ شباهت چندانی به زمان سوار شدن ندارد و آن‌ها با راننده به گرمی خداحافظی می‌کنند.

همین مثال ساده به ما این پیام را می‌دهد که هدف کتاب هوش هیجانی، حرف‌های خشک و جدی تئوریک نیست. بلکه قرار است با خواندن این کتاب، تغییری در نگاه ما به دنیای اطراف و نیز عادت‌های رفتاری ما ایجاد شود کتاب هوش هیجانی دانیل گلمن یکی از بهترین کتاب های موفقیت در زمینه افزایش هوش هیجانی است.

تکنیک های افزایش هوش هیجانی

برای افزایش هوش هیجانی تکنیک های زیادی وجود دارد که در ادامه به 6 مورد از مهم ترین آن ها اشاره می‌کنیم…

1. مسئولیت پذیرباشید

پاسخگو بودن از خودانگیخته بودن ناشی می‌شود. پاسخگو بودن رانه یا انگیزه‌ای شخصی برای رشد، کسب موفقیت و متعهد بودن به پذیرش مسئولیت خویشتن است. برای تقویت هوش هیجانی‌تان باید بتوانید این مسئولیت‌پذیری خودانگیخته را در خود تقویت کنید، چرا که احساسات و اعمال شما نشأ‌ت‌گرفته از خودتان است. یعنی اگر کار اشتباهی انجام دادید، کسی را آزردید، قُلدری کردید یا به هر نحوی دردسری درست کردید، مسئولیت آن را بپذیرید. پاسخگو بودن در این موقعیت‌ها ممکن است شما را وادار به عذرخواهی یا پذیرفتن مسئولیت عمل خطایتان کند، اما در نهایت با این کار خود را در مسیر تبدیل شدن به یک انسان قوی‌تر‌ قرار می‌دهید.

مسیر تقویت هوش هیجانی تا آخر عمر یک انسان ادامه پیدا می‌کند و شما وقتی با تمرینات مشاهده و دقت، گوش دادن، گسترش خودآگاهی و پاسخگو بودن با هوش هیجانی‌تان ارتباط برقرار کنید خواهید دید که این توانایی تا چه اندازه قدرتمند و حیاتی است.

2. افزایش خودآگاهی

تقویت هوش هیجانی فرآیندی است که درون شما اتفاق می‌افتد و در ابتدا با آگاهی‌ای که نسبت به خودتان کسب می‌کنید آغاز می‌شود. شما پیش از آنکه بتوانید ارتباط موثر، پربار و قدرتمندی با سایرین برقرار کنید باید قادر باشید خودتان را درک کنید.

پرورش خودآگاهی را با کار کردن روی درک احساسات خود آغاز کنید. نقاط ضعف خودتان را پیدا کنید. آیا می‌توانید نقص‌ها‌ی خود را بپذیرید و در همان حال روی تقویت آنها کار کنید؟ اگر قدرت این را داشته باشید که صادقانه به خودتان بنگرید، می‌توانید زندگی‌تان را دگرگون کنید. روند خودآگاهی به خصوص در مراحل اولیه می‌تواند دشوار و پراسترس باشد، اما به شما قدرت می‌دهد در موقعیت‌ها‌ی دشوار کسب‌و‌کار یا خارج از آن آرام بمانید و بتوانید اوضاع را مدیریت کنید.

3. افزایش یادگیری

یکی از مولفه‌ها‌ی رشد هوش هیجانی این است که یاد بگیریم به جای عجله کردن، یا گرفتنِ تصمیمی غیرقابل تغییر و عمل بر اساس آن، به پیام‌ها‌ی کلامی ‌و غیرکلامی ‌به روشی کارآمد توجه کنیم. باید بیاموزید که به پیام‌ها‌ی غیرکلامی ‌برای مثال به حرکات، حالت بدن و علامت‌ها‌ی بدنیِ مرتبط با هر یک از احساسات (شادی، غم، بی‌حوصلگی و…) توجه کنید. مهم‌تر‌ از این ها تمرین کنید که با فروتنی به دیگران گوش فرا دهید. فروتنی می‌تواند خصوصیت فوق‌العاده‌ای باشد.

فروتنی این معنی را نمی‌دهد که به خودتان اعتماد نداشته یا حرفی برای گفتن ندارید. این خصوصیت به شما کمک می‌کند تا به صحبت دیگران در سکوت و با اعتماد به نفس گوش فرا دهید. فروتن بودنِ شما به دیگران فرصت صحبت کردن و شنیده شدن می‌دهد، در این حالت به جای جلب‌ کردن توجه دیگران، روی آن ها تمرکز می‌کنید تا از آن ها بیاموزید و حتی زمانی که با آن احساسات‌شان موافق نیستید احساسات‌شان را درک کنید.

4. مشاهده گر خوبی باشید

وقتی مشاهده‌گری دقیق به رفتار و گفتار خودتان و دیگران باشید قادر خواهید بود نسبت به خود و دیگران با مراعات رفتار کنید. اگر می‌خواهید هوش هیجانی خود را افزایش دهید به واکنش‌ها‌یی که در قبال دیگران انجام می‌دهید دقت کنید.

آیا پیش از در دست داشتن تمام حقایق لازم، قضاوتی شتاب‌زده می‌کنید؟ آیا بدون معطلی قضاوت می‌کنید یا برچسب می‌زنید؟ یا پیش از انجام واکنشی خاص زمان کافی مکث کرده و مراحل لازم را سپری می‌کنید؟ آیا خود را جای آنها می‌گذارید و نسبت به دیدگاه و نیازهای آنها پذیرا و بدون گارد هستید؟ اگر وقت کافی صرف کنید و به دقت همه‌ی جوانب را در نظر بگیرید، می‌توانید زاویه‌ی دید و مراعاتی تازه نسبت به خودتان و دیگران به دست بیاورید.

5. توجه کردن

شما چه زمانی متوجه ناراحتی‌تان خواهید شد؟ در همان لحظه؟ چند ساعت بعد از اینکه از زمان ناراحتی‌تان گذشت؟ یا اینکه معمولا چند روز یا چند هفته طول می‌کشد که متوجه شوید چیزی شما را اذیت کرده است. توجه کردن یک توانایی است که شما می‌توانید آن را به مرور زمان گسترش دهید. افرادی که EQ بالایی دارند در همان لحظه متوجه احساساتشان می‌شوند.

آن‌ها همچنین دقیقا می‌دانند که احساساتشان در چه مرحله‌ای قرار دارند و اینکه با کدام عضو بدن آن را احساس می‌کنند و در حال حاضر این احساسات را با چه شخصی در میان می‌گذارند. احتمالا می‌توانید تصور کنید که آگاهی داشتن از این مسائل تا چه اندازه می‌تواند روی واکنش‌های شما منعکس شود و عواقب آن را تحت تأثیر قرار دهد.

6. احساس کنید

احساس کردن یک توانایی است که شما می‌توانید آن را به مرور زمان تقویت کنید.

افرادی که دارای EQ بالا هستند قادرند احساسات خود را برنامه‌ریزی کنند. آن‌ها زمان‌های مشخصی از روز یا هفته را به احساساتشان اختصاص داده و سعی می‌کنند آن‌ها را در دیگر ساعات روز کنار بگذارند. بعضی از مردم برنامه‌ریزی احساسات را زجرکشی برنامه‌ریزی شده می‌نامند و برخی دیگر به آن بهداشت عاطفی می‌گویند. واقعیت این است که بدن شما احساسات را برای جلب توجه شما تولید می‌کند و اگر به آن‌ها توجه نکنید به مرور زمان بزرگ و بزرگ‌تر شده تا زمانی که مجبور می‌شوید توجه خودتان را به آن‌ها معطوف کنید.

اگر قصد دارید آگاهی احساسی خود را بالا ببرید بهترین راه این است با شخصی که EQ بالایی دارد دائما در ارتباط باشید. بودن در کنار چنین افرادی به شما کمک می‌کند که بدن و مغز خود را در مسیر درست قرار دهید.

برای تقویت کردن قشر جلویی مغز یا ACC باید تمرینات لازم را آغاز کنید. دفعه‌ بعدی که متوجه شدید ناراحت هستید یک دقیقه از زمان خود را به توجه کردن به بدنتان اختصاص دهید. آیا احساس می‌کنید که گرمتان شده و عرق کرده‌اید؟ ببینید کدام عضو بدنتان عرق کرده و آیا در سر یا قفسه‌ی سینه‌تان احساس درد می‌کنید؟ توجه کردن به احساسات بدن یک راه عالی برای تقویت ACC است. تنها کافی است که به بدن خود توجه کنید. هرچقدر بیشتر این کار را انجام دهید خودتان متوجه می‌شوید که قشر جلویی مغزتان قوی‌تر شده است. در نتیجه احساسات خود را زودتر تشخیص خواهید داد و مقدار هوش هیجانی‌تان نیز بالاتر خواهد رفت.

حالا هوش هیجانی خود را افزایش دهید

دکتر مایر معتقد است احساس نیاز به تقویت هوش هیجانی بستگی به فرد دارد. او می‌گوید: «اگر فرد احساس می‌کند که در رابطه با دیگران مشکل دارد، اگر همیشه عصبانی است و یا برعکس نمی‌داند باید در برابر چه موقعیتی، چه احساسی داشته باشد، بهتر است درباره هوش هیجانی بخواند و تلاش کند تا آن را در خود تقویت کند.»

پس نتیجه می گیریم که هدف از تقویت هوش هیجانی (عاطفی)، آگاهی از احساسات و تربیت آن ها برای غلبه بر موانع زندگی است.

اولین قدم برای افزایش هوش هیجانی (عاطفی)، خودآگاهی است. خودآگاهی یعنی شما چه احساسی دارید و چرا دچار آن احساس شده اید. اگرچه ممکن است این کار در بدو امر برای بعضی از افراد مشکل باشد، اما زمانی که فرد شروع به درک خود می کند، می تواند دیگر مهارت های احساسی اش را نیز توسعه دهد و در نهایت به هوش عاطفی بالایی دست یابد.

راستی اگر کودکی در اطراف خود دارید و می خواهید هوش هیجانی و سایر هوش های او را تقویت کنید، حتماً بسته جامع افزایش هوش کودکان را تهیه کنید. در این بسته بیش از 200 توصیه و بازی با زبانی ساده برای استعدادیابی و افزایش هوش کودکان برای شما تهیه شده است.

نویسنده: حدیثه حاجی علی از تیم گام برتر